Największa ilość wykorzystywanej przez ludzki organizm witaminy D powstaje w skórze wskutek przemiany 7-dehydrocholesterolu (prowitaminy D3) w cholekalcyferol (witamina D3) pod wpływem promieniowania UVB.
Witamina D odgrywa ważną rolę w procesie rozwoju i funkcjonowania układu kostnego, nerwowego i mięśniowego oraz immunologicznego. Sprawdźmy, co pomaga, a co jest przeszkodą w syntetyzowaniu witaminy D przez nasz organizm.
Według szacunków naukowców co najmniej 80% potrzebnej ludzkiemu organizmowi witaminy D pochodzi z syntezy w skórze. Pozostałą, mniejszą część zapotrzebowania dostarczają nam produkty spożywcze[1]. Witamina powstała pod wpływem słońca może być dodatkowo magazynowana w wątrobie, tłuszczu a także w komórkach mięśni szkieletowych[2] i stopniowo uwalniana w miarę zapotrzebowania. Choć wydaje się, że ekspozycja na słońce, zwłaszcza latem, jest bardzo prostym sposobem na zapewnienie sobie odpowiedniej ilości witaminy D, to okazuje się, że według niektórych źródeł naukowych, nawet blisko 90% Polaków ma niewłaściwy poziom tej witaminy[3].
Czy kremy z filtrem mogą blokować syntezę witaminy D?
Latem, do wytworzenia odpowiedniej ilości witaminy D, wystarczy nam nawet 15-minutowy pobyt na słońcu przy odsłoniętych 18% powierzchni ciała[4]. Na wakacyjnej plaży często ten okres jest o wiele dłuższy, a nasze stroje więcej odsłaniają niż zasłaniają. Chroniąc się przed słońcem używamy jednak powszechnie kremów do opalania z filtrem UV. Czy mogą one hamować syntezę witaminy D?
Badania brytyjskich naukowców dowodzą, że stosowanie kosmetyków do opalania z filtrami przeciwsłonecznymi hamuje możliwość syntezy witaminy D[5]. Dzieje się tak na skutek zmniejszenia absorpcji promieni UVB przez skórę. Kremy te mogą zmniejszać ilość docierającego do skóry promieniowania UVB aż o ponad 90%[6]. Zależy to od wskaźnika ochrony przeciwsłonecznej SPF (Sun Protection Factor). Aby obliczyć procentową zdolność do absorpcji promieniowania UVB przez filtr przeciwsłoneczny należy wykonać działanie wg. wzoru:
Absorpcja UVB przez filtr = 100 – (100/wartość SPF)
Dla filtra o wartości SPF 50, będzie to:
100-(100/50) = 100-2=98
Krem z filtrem SPF 50 absorbuje zatem 98% promieni UVB.
Synteza witaminy D a fototyp skóry
Każdy fototyp skóry charakteryzuje się innym stopniem reakcji na wystąpienia oparzeń. Wyróżniamy cztery fototypy odnoszące się do przedstawicieli rasy białej, gdzie pierwszy reprezentuje typ celtycki o jasnej karnacji skóry, przeważnie z włosami koloru blond, a fototyp czwarty to typ południowoeuropejski o oliwkowej cerze i ciemnych włosach. Dla fototypu I zalecany poziom ochrony SPF wynosi 50, natomiast dla typu IV to poziom SPF 8. Dlaczego osoby o ciemnej karnacji mogą stosować filtry o mniejszej wartości SPF? Melanina – barwnik występujący w skórze, który najistotniej decyduje o kolorze skóry, działa ochronnie, powodując zmniejszenie absorpcji promieni UV[7]. Tym samym jednak ogranicza skórną syntezę witaminy D. Osoby o fototypie IV, mające więcej melaniny niż osoby o fototypie I są zatem z jednej strony naturalnie lepiej chronione przed promieniami słonecznymi, ale z drugiej potrzebują większego z nimi kontaktu, aby wytworzyć odpowiednią ilość witaminy D. Dobór kremu ochronnego to pewnego rodzaju poszukiwanie złotego środka między negatywnymi a pozytywnymi skutkami promieniowania słonecznego.
Choć kremy z filtrem są skuteczną barierą dla promieni UVB, działanie tych kosmetyków osłabia często nasz brak staranności w ich stosowaniu. Aby uzyskać skuteczną ochronę, krem należy nałożyć 20-30 minut przed wystawieniem się na działanie promieni słonecznych. Aby kosmetyk zmniejszał absorpcję promieni UV (i jednocześnie wpływał na zmniejszenie skórnej syntezy witaminy D3) musi zostać wchłonięty przez skórę. W praktyce wiele osób używa kremu z filtrem UV tuż przed rozpoczęciem opalania, nie nakłada go dokładnie i równomiernie, ani w ilości zgodnej z zaleceniami producenta, a także nie smaruje się ponownie w rekomendowanych odstępach czasu (zwykle co 2-3 godziny). To wszystko powoduje, że absorpcja promieni UV przez skórę u większości plażowiczów nie jest całkowicie blokowana, a jednocześnie synteza witaminy D zachodzi u nich na wystarczającym poziomie.
Kiedy najlepiej korzystać ze słońca, aby dostarczyć sobie witaminę D?
Jeśli nasz pobyt na słońcu ma przynieść jak najlepszy efekt pod względem dostarczenia organizmowi witaminy D, warto wziąć pod uwagę porę dnia oraz porę roku. W Europie najlepiej korzystać z kąpieli słonecznych w godzinach 10.00 – 15.00 od kwietnia do września, gdy słońce znajduje się ponad 50°N nad horyzontem. Wiosną i zimą w tych samych godzinach jest to już tylko 38°N nad horyzontem. Niższa pozycja słońca sprawia, że otrzymujemy mniejszą ilości promieni UVB. Dlatego zimą najlepiej zażywać słońca w samo południe.
Wychodząc na dwór zwróćmy uwagę także na pogodę – zachmurzenie naturalne czy zanieczyszczenie powietrza (np. smog), zmniejszają przejrzystość powietrza, przez co wpływają na poziom syntezy witaminy w ludzkiej skórze. Dobra pogoda i spacer są najlepszym sposobem na dostarczenie organizmowi dostępu do witaminy. Droga na skróty jak korzystanie z solarium, czy też wystawianie się na promienie słoneczne przez szybę niestety nie dadzą nam równie dobrego efektu.
Badania naukowe wskazują, że większość urządzeń do opalania emituje przede wszystkim ultrafiolet A, który jest stosunkowo nieskuteczny w stymulowaniu syntezy witaminy D. W połączeniu z wysokim ryzykiem uszkodzeń skóry, sprawia to, że korzystanie z solarium nie jest korzystne dla naszego zdrowia[8]. Równie bezproduktywne jest opalanie się przez szybę, która skutecznie zatrzymuje promieniowanie UVB [9].
Wpływ wieku na poziom witaminy D
Osoby starsze należą do grupy szczególnie narażonej na niedobory witaminy D. W skórze ludzi w podeszłym wieku dochodzi do zmniejszenia stężenia 7-dehydrocholesterolu (prowitaminy D3, która ulega przemianie w cholekalcyferol, czyli witaminę D3). Pogarsza się też reakcja skóry na światło, co może powodować zmniejszenie syntezy witaminy D3 nawet o 50%[10]. Na tworzenie witaminy D3 w skórze wpływają też ograniczenia ruchowe, skłaniające seniorów do pozostawania w domu. W badaniach stwierdzono bardzo dużą zależność między incydentami upadków u starszych osób, a poziomem witaminy D. O ile wśród ludzi powyżej 65 roku życia, którzy nigdy nie upadali, niewłaściwy poziom witaminy D stwierdzano w 40-50% przypadków, to u osób po upadkach wskaźnik ten rósł do 70%[11].
Ze zmniejszoną syntezą witaminy D wiąże się pośrednio także otyłość. Osoby z dużą nadwagą to także grupa, która narażona jest na obniżenie mobilności i ograniczenie aktywności na świeżym powietrzu. Duża masa ciała sprzyja też określonym zachowaniom społecznym, takim jak noszenie ubrań zakrywających szczelniej ciało oraz statystycznie rzadsze uprawianie sportów poza domem.
Dodatkowym problemem jest niski poziom witaminy D w krwioobiegu spowodowany zjawiskiem sekwestracji. Polega ona na zatrzymaniu przez tkankę tłuszczową witaminy D, przez co zmniejsza się jej stężenie we krwi[12].
Na koniec zwróćmy jeszcze uwagę na osoby z tatuażami. Coraz częściej spotykamy ludzi, których powierzchnia ciała jest w dużym stopniu pokryta fantazyjnymi wzorami. Nie stwierdzono bezpośredniej zależności pomiędzy ilością i wielkością tatuaży, a redukcją syntezy witaminy D w skórze. Jednak wykonywanie tatuaży może wpłynąć na intensywność ekspozycji ciała na promienie słoneczne. Szczególnie w pierwszych tygodniach po wykonaniu tatuażu, gdy bezwzględnie należy unikać słońca ze względu na ryzyko wyblaknięcia wzoru lub złe gojenie się uszkodzeń skóry[13].
Na syntezę witaminy D w skórze wpływa nasz wiek, stan skóry, fototyp oraz ilość tkanki tłuszczowej. Używanie kremów z filtrem UV może zmniejszać absorpcję promieniowania UVB, które jest niezbędne do przemiany dehydrocholesterolu w cholekalcyferol. Aby miało to jednak istotny wpływ na zmniejszenie produkcji witaminy D, kosmetyk należałoby stosować bardzo starannie, zgodnie ze wszystkimi zaleceniami producenta oraz pokrywać nim dokładnie całą powierzchnię odsłoniętej skóry.
Przypisy
[1] https://www.czytelniamedyczna.pl/3979,otylosc-stan-predysponujacy-do-niedoborow-witaminy-d.html
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6776467/
[3] https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,150724,26891116,niedobory-witaminy-d-dotycza-nawet-90-procent-polakow-wlasnie.html
[4] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/swiatlo-sloneczne-i-witamina-d
[5] https://asbmr.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jbm4.10460
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3460660/
[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5946242/
[8] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20136909/
[9]https://wiki.cancer.org.au/skincancerstats/Sun_protection#cite_note-Citation:Turnbull_DJ.2C_Parisi_AV.2C_Kimlin_MG_2005-89
[10] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3782116/
[11] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2959005/
[12] https://www.czytelniamedyczna.pl/3979,otylosc-stan-predysponujacy-do-niedoborow-witaminy-d.html
[13] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7442309/
