Pot jest płynem ustrojowym wytwarzanym przez gruczoły potowe, których ujście znajduje się bezpośrednio na powierzchni ciała (ekrynowe) lub w obrębie mieszków włosowych (apokrynowe).

Główne funkcje potu to schładzanie organizmu oraz utrzymanie homeostazy (równowagi wewnętrznej) organizmu. Ceną utrzymania odpowiedniej ciepłoty i homeostazy jest następująca podczas pocenia utrata przez organizm wartościowych składników. Sprawdźmy, co tracimy wraz z potem i jak rozsądnie uzupełniać ubytki.

Nie wszystkie gruczoły potowe człowieka mają te same funkcje. Część z nich nie bierze też udziału w regulacji temperatury. Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są niemal na całej powierzchni ciała, z czego największa ich ilość znajduje się na dłoniach, podeszwach stóp oraz na głowie. Gruczoły apokrynowe, uchodzące do mieszków włosowych, nie są tak liczne – u człowieka zlokalizowane są głównie pod pachami,  na piersiach, twarzy, skórze głowy i w kroczu. Nie schładzają organizmu. U wielu gatunków, w tym u człowieka, zaangażowane są m.in. w produkcję feromonów. Trzeci typ gruczołów, opisany stosunkowo niedawno i wciąż budzący kontrowersje naukowe to gruczoły apoekrynowe. Rozwijają się między 8 a 14 rokiem życia z gruczołów ekrynowych i działają podobnie do nich, ponieważ również odprowadzają pot bezpośrednio na powierzchnię skóry. Jednak część naukowców traktuje je jako gruczoły apokrynowe – ich występowanie ogranicza się do obszarów skóry pod pachami i zdają się mieć znikomy wpływ na procesy termoregulacji[1].

Rola gruczołów potowych w utrzymaniu równowagi wewnętrznej organizmu polega nie tylko na regulacji temperatury. Z potem usuwane są także z organizmu toksyny i produkty przemiany materii. Tłuszcze wydostające się z organizmu w pocie, przyczyniają się do budowy ochronnej bariery lipidowej na powierzchni skóry.

Z czego składa się pot?

Aż 98% objętości potu stanowi woda. Drugim istotnym składnikiem tego płynu ustrojowego jest chlorek sodu (0,6-08%). W pocie znajdziemy także tłuszcze, niewielkie ilości mocznika, kwasu moczowego i mlekowego. Gruczoły apokrynowe wytwarzają lepki, bogaty w lipidy pot, który zawiera również białka, cukry i amoniak[2]. Kolejną grupę składników potu stanowią związki mineralne: potas, wapń, magnez, żelazo, sód i chlorek oraz cynk, miedź i magnez. W pocie znajdziemy także pewne ilości witamin z grupy B, rozpuszczalnych w wodzie.

Potliwość w ogromnym stopniu wpływa na gospodarkę wodną organizmu i stan jego nawodnienia. Gdy pot poprzez gruczoły wydostaje się na powierzchnię skóry, odparowuje i chłodzi ciało, lecz jednocześnie przyczynia się do spadku ilości wody w ludzkim ciele. Pocenie jest procesem stałym: w warunkach komfortu cieplnego 5% gruczołów ekrynowych pracuje bez przerwy[3]. Gdy temperatura organizmu rośnie wskutek wysiłku fizycznego lub wzrostu temperatury otoczenia, gruczoły potowe zwiększają wydzielanie płynu ustrojowego. Intensywniej pocimy się także w stanie wzburzenia emocjonalnego. Wynika to z działania układu współczulnego, który w sytuacjach zagrożenia (a tak są odbierane stres, strach lub niepokój) uruchamia mechanizm zwany potocznie „uciekaj lub walcz”. Może się to wiązać m.in. ze zwiększeniem wydzielania potu, rozszerzeniem źrenic i przyspieszeniem tętna. Osoby, które mają stresującą pracę lub tryb życia powinny także pamiętać o odpowiednim nawodnieniu i uzupełnianiu elektrolitów.

Związki mineralne w pocie

Utrata wody to dostrzegalna dla nas gołym okiem konsekwencja pocenia się. Podczas wysiłku pojawia się pragnienie oraz chęć schłodzenia. Jednak z potem tracimy także składniki mineralne. Wpływają one na szereg procesów decydujących o prawidłowym funkcjonowaniu ludzkiego ciała.

Sód i potas odpowiadają za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie. -. Potas odpowiada za prawidłową pracę mięśni, w tym serca, oraz funkcjonowanie układu nerwowego. Chlor odpowiada m.in. za prawidłowy poziom wody w komórkach organizmu oraz m.in. aktywuje enzymy trawienne śliny[4]. Kolejnym składnikiem mineralnym, wydalanym z potem jest magnez. Reguluje syntezę białka, uczestniczy w przewodnictwie nerwowym a także wpływa na pracę mięśni oraz równowagę elektrolitową.

Wapń to z kolei pierwiastek, dzięki któremu możemy cieszyć się mocnymi kośćmi i zębami. Ponadto wapń zapewnia prawidłową krzepliwość krwi i gojenie się ran oraz ma wpływ na  przewodnictwo nerwowe, funkcjonowanie enzymów trawiennych i metabolizm energetyczny. Dodajmy jeszcze do tej listy potas, który wpływa na równowagę zasadowo-kwasową organizmu. Wraz z jonami sodu i chloru ma ogromne znaczenie w procesie przewodzenia impulsów nerwowych[5].

Z potem tracimy też cynk – pierwiastek bardzo ważny dla skóry, włosów i paznokci. Jego niedobór może odbijać się na stanie skóry oraz gojeniu się ran. Cynk bierze też udział w regulacji funkcjonowania narządów wewnętrznych, takich jak trzustka, która jest odpowiedzialna za wydzielanie insuliny.

W pocie znajdują się także nieduże ilości witamin rozpuszczalnych w wodzie, do których należą witaminy z grupy B. Ich odpowiednie stężenie gwarantuje sprawne wytwarzanie energii w komórkach, co przyczynia się do prawidłowej pracy narządów wewnętrznych oraz sprawia, że towarzyszy nam dobre samopoczucie oraz energia. Niewłaściwy poziom witamin z tej  grupy może wpływać na pogorszenie nastroju, znużenie i brak koncentracji oraz przynieść spadek formy fizycznej.

Nadmierna potliwość a spadek energii

Istnieje silny związek pomiędzy intensywnym poceniem się a pogorszeniem nawodnienia organizmu, wynikającym z faktu, że woda stanowi 98% składu potu. Intensywny wysiłek oraz ekspozycja organizmu na wysokie temperatury to okoliczności, które szczególnie każą nam zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Już w sytuacji, gdy wydalony przez gruczoły pot będzie równy 1% masy ciała może dojść do znacznego obniżenia wydolności zarówno fizycznej jak i psychicznej[6]. Waga potu jest zbliżona do wagi czystej wody – a zatem litr waży ok. 1 kg. 1% masy ciała dla osoby ważącej 70 kg to zatem ok. 0,7 litra potu. Tymczasem podczas godziny intensywnego treningu możemy tracić od 1 do 1,5 litra potu. To pokazuje, jak ważne jest bieżące uzupełnianie wody i elektrolitów. Warto być w tym względzie skrupulatnym, ponieważ jak zostało wspomniane już wcześniej, pocenie się jest procesem stałym – zachodzi nawet gdy siedzimy w umiarkowanej temperaturze otoczenia. Oprócz wody należy zadbać o uzupełnianie traconych elektrolitów – magnezu, potasu, synku, chloru, wapnia, a także witamin z grupy B. Niewłaściwy poziom tych składników w organizmie może przyczyniać się do powstawania takich objawów jak znużenie, brak energii oraz koncentracji. Dodatkowo, aby mieć więcej energii podczas upałów, możemy stosować naturalne produkty o działaniu pobudzającym nasze ciało i umysł. Prym wiedzie tu wyciąg z żeń-szenia, a pozytywne działanie będą mieć też m.in. imbir czy zielona herbata.

Żeń-szeń ma w swoim składzie ogromne ilości substancji aktywnych, w tym ginsenozydy[7], które zwiększają zdolność hemoglobiny do przyłączania tlenu, co wpływa pozytywnie na naszą odporność na zmęczenie umysłowe i fizyczne. Imbir sprawdzi się jako dodatek do wody lub herbaty w postaci startego lub pokrojonego korzenia. Łagodzi zmęczenie i sprawia, że mózg pracuje na nowo wydajnie. Na koniec warto polecić zieloną herbatę, która oprócz zawartości teofiliny i kofeiny, jest też bogatym źródłem związków mineralnych, wydalanych wraz z potem m.in. wapnia, magnezu, miedzi oraz witamin z grupy B. 

Aby zachować energię i koncentrację w upały i podczas wysiłku, trzeba pamiętać nie tylko o piciu wody, ale także uzupełnianiu elektrolitów. Możemy w tym celu sięgać po napoje lub suplementy wzbogacane minerałami i witaminami. Należy też pamiętać o zdrowym rozsądku. Gdy temperatura na dworze rośnie, dostosujmy do tego swój strój i aktywność fizyczną, aby nie dopuścić do nadmiernego przegrzewania organizmu.

Redakcja

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6773238/
2. Andrzej Skrobacki, Jan Veith, Skład potu i wahania jego składu w stanach fizjologicznych i patologicznych, w: Diagnostyka Laboratoryjna, T.III; nr 1, Warszawa 1967, s. 11.
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15158544/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10759422/
5. https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DgcQz1xNE
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK236237/
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6026386/