Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy? Czy można się tym nie przejmować i po prostu pogodzić się ze wzdęciami i niestrawnościami? W jaki sposób zdiagnozować nietolerancję laktozy i przeciwdziałać problemom?

Laktoza to dwucukier. W procesie trawienia jest hydrolizowana na dwa cukry: glukozę i galaktozę. Jeśli organizm z nie radzi sobie z tym procesem, możemy mówić o nietolerancji laktozy. Za przetwarzanie laktozy odpowiedzialna jest LAKTAZA, enzym wytwarzany w nabłonku jelita cienkiego. Osoby, u których występuje nietolerancja laktozy nie wytwarzają tego enzymu lub wytwarzają go w zbyt małych ilościach, aby poradzić sobie z całą laktozą przyjmowaną z pokarmem.

Skąd biorą się niedobory laktazy? Mogą one mieć kilka przyczyn, które dzielimy na:

• wrodzony niedobór (alaktazja),
• pierwotny niedobór laktazy (hipolaktazja dorosłych), który jest stanem naturalnym,
• wtórny niedobór (nabyty)

Alaktazja – wrodzony błąd metaboliczny w postaci braku zdolności wytwarzania laktazy.

Hipolaktazja – to naturalny proces utraty aktywności LAKTAZY wraz z wiekiem. W przeciwieństwie do alaktazji, organizm może wytwarzać laktazę, ale robi to w niewystarczających ilościach. Hipolaktazja jest w dużym stopniu związana z genotypem. Najczęściej dotyka mieszkańców południowo-wschodniej Azji (np. ponad 90% Chińczyków), przedstawicieli rasy czarnej z Afryki (nawet do 80%), oraz podobny odsetek Aborygenów

Wtórny (nabyty) niedobór LAKTAZY jest wynikiem chorób – w tym artykule nie będziemy się tym zagadnieniem zajmować.

Objawy nietolerancji laktozy

Na skutek braku lub niedoboru laktazy, w jelitach zalega niewchłonięta laktoza. Powoduje to wiele nieprzyjemnych objawów, a w przypadku lekceważenia problemu, może prowadzić do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych.

Osoba z nietolerancją laktozy najczęściej po spożyciu produktów zawierających ten dwucukier może zaobserwować u siebie takie objawy, jak bóle brzucha i wzdęcia. Pacjent doświadcza odczucia „przelewania się” w brzuchu.

Jeśli podejrzewamy nietolerancję laktozy należy jak najszybciej to zweryfikować u lekarza. Te same objawy mogą wynikać z innych, często także zagrażających życiu chorób, które należy wykluczyć.

Nietolerancja laktozy bywa mylona np. z alergią na mleko. Są to dwa różne problemy zdrowotne. Alergia ma podłoże immunologiczne – wiąże się z reakcją organizmu na antygen w postaci białka i wytwarzaniem przeciwciał.

Diagnostyka nietolerancji laktozy

Obecnie mamy wiele metod pozwalających diagnozować nietolerancję laktozy. Jedną z najpopularniejszych metod jest wodorowy test oddechowy. Pacjent spożywa przed badaniem laktozę, a następnie dokonuje się kilka razy pomiaru wodoru w wydychanym powietrzu. Wodór jest jednym z gazów powstających w procesie fermentacji laktozy w jelicie. Ten gaz przedostaje się do krwi, a w wraz z nią do płuc, dzięki czemu można stwierdzić jego obecność w teście oddechowym. W niektórych przypadkach test wodorowy jest fałszywie ujemny, a zatem pacjent cierpi na nietolerancję laktozy, ale wodoru w wydychanym powietrzu brak. Dotyczy to jednak niewielkiej grupy badanych. Dlatego też warto potwierdzać ujemny wynik także inną metodą.

Prostym, nieinwazyjnym i dość skutecznym sposobem diagnozowania nietolerancji laktozy jest tzw. dieta eliminacyjna. Pacjent stosuje przez pewien czas dietę bez laktozy. Unika zatem przede wszystkim picia mleka i spożywania jego przetworów lub zastępuje je mlekiem bez laktozy.

Najskuteczniejszą metodą diagnozowania jest biopsja jelita cienkiego, czyli pobrania wycinka do badania. Jest ona jednak rzadko stosowana ze względu na inwazyjność, a wskazaniem do jej wykorzystania są niejednoznaczne lub wykluczające się wyniki badań prowadzonych innymi metodami. Inne metody diagnozowania nietolerancji laktozy to badanie pH z próbki kału oraz badanie molekularne LCT (polimorfizmu genu LAKTAZY).

Jak się odżywiać przy nietolerancji laktozy

W przypadku hipolaktazji pierwotnej możemy mówić przede wszystkim o zapobieganiu konsekwencjom nietolerancji. Współczesna medycyna nie ma sposobów na przywrócenie zdolności organizmu do produkcji laktazy jeśli przyczyny niedoboru mają charakter pierwotny. Zostaje nam wtedy przede wszystkim zmiana diety oraz przyjmowanie enzymu laktazy w postaci preparatów. Dieta przy nietolerancji laktozy powinna być dobrana tak, aby nie pozbawić organizmu składników, które występują w mleku i jego przetworach – a są to m.in. wapń witaminy z grupy B, cynk oraz magnez. Na szczęście w sklepach możemy dziś łatwo kupić mleko bez laktozy i przetwory mleczne bez laktozy. Różnią się one od „zwykłych” wersji tylko tym, że laktoza jest w nich rozbita na glukozę i galaktozę (przez co możemy wyczuć nieco więcej słodkiego posmaku w mleku). Należy zwrócić też uwagę, że laktoza jest nie tylko w mleku i jego przetworach. W mniejszych ilościach zawierać ją mogą także:

• słodkie wypieki,
• lody,
• margaryny i mixy tłuszczowe,
• czekolada mleczna,
• sery,
• masło,
• sosy,
• zupy typu instant,
• składnik wielu leków (!) (laktoza wykorzystywana jest jako nośnik dla substancji czynnej preparatu).

Zapobieganie konsekwencjom spożywania laktozy jest też możliwe poprzez przyjmowanie LAKTAZY w postaci tabletek przed posiłkami zawierającymi laktozę. W ten sposób wprowadzamy do jelit enzym, który pomaga w trawieniu mleka.

Anna Dziekońska, MD

Lekarz Specjalista Dietetyk, zajmuje się m.in. dietoterapią nietolerancji pokarmowych, chorób autoimmunologicznych i zespołów metabolicznych oraz długoterminową opieką i poradnictwem w procesie redukcji masy ciała. Pracuje w Klinice Dermatologii Estetycznej Melitus w Warszawie oraz w Studiu Urody Kavita.