Zdrovit - Jak działa system ochronny ludzkiego oka? Jak go wspomagać?

Jak działa system ochronny ludzkiego oka? Jak go wspomagać?

29.03.2023
Zdrovit

Ludzkie oko to fascynujący w swojej złożoności organ, który jest jednak podatny na uszkodzenia. Zagrożeniem są nie tylko urazy mechaniczne.

Do wrogów naszych oczu należą też patogeny, promieniowanie UV, wiatr i pył oraz alergeny. Co składa się na naturalną ochronę naszych oczu i czy możemy ją wspomagać?

Ważną rolę w ochronie oka przed szkodliwym wpływem środowiska odgrywają powieki, rzęsy i łuki brwiowe. To pierwsza linia obrony. Kolejną zaporę stanowią spojówki powiek i gałek ocznych oraz film łzowy. Sprawne funkcjonowanie tych wszystkich barier minimalizuje ryzyko urazów oraz pozwala nam prawidłowo widzieć. Odpowiednie nawilżenie oka jest kluczowe dla jego pracy. Utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności to suma dobrej kondycji poszczególnych elementów składowych aparatu ochronnego. Przyjrzymy się jego działaniu.

Łza – dlaczego warto, aby zakręciła się w oku?

Gałkę oczną pokrywa warstwa łez, zwana filmem łzowym. Chroni oko przed szkodliwymi dla niego czynnikami zewnętrznymi, ale także m.in. kształtuje i wygładza powierzchnię refrakcyjną rogówki (odpowiedzialną za proces załamywania promieni świetlnych, co ma wpływ na dobre widzenie). Film łzowy zwilża też powieki oraz oczyszcza powierzchnię rogówki i spojówki ze szkodliwych substancji. Warstwa łez wraz cieczą wodnistą gałki ocznej odżywia też rogówkę. Posiada także właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Warto zatem, aby łza się nam kręciła w oku. Oczywiście chodzi o codzienne nawilżanie filmem łzowym, które nie wymaga od nas płaczu. A zatem dobra wiadomość: do utrzymania właściwego filmu łzowego nie jest nam wcale potrzebne oglądanie łzawych filmów.

Film łzowy zbudowany jest z trzech warstw: zewnętrznej warstwy lipidowej, środkowej (wodnej) oraz warstwy wewnętrznej (śluzowej).[1]

Warstwa lipidowa zapobiega wysychaniu łez poprzez zmniejszenie parowania i oddawania ciepła. To znakomita ochrona, gdy przebywamy w miejscach o obniżonej wilgotności lub jesteśmy wystawieni na działanie wiatru. Warstwa lipidowa stabilizuje także film łzowy – chroni przed przedwczesnym formowaniem się łez zapobiegając wiązaniu się warstwy wodnej z polarnymi grupami lipidowymi[2].

Na funkcjonowanie warstwy tłuszczowej duży wpływ ma zamykanie powiek w trakcie mrugania. Prawidłowe – tzw. pełne mrugnięcia są kluczowe dla odpowiedniego połączenia frakcji wodnej filmu łzowego z jego frakcją lipidową. W kontekście tej zależności, zmniejszenie częstotliwości mrugania powiekami (czyli ich przymykania) może być szkodliwe dla naszego wzroku. Jednym z czynników, wpływających na zmniejszenie liczby pełnych mrugnięć powiekami jest wpatrywanie się w ekrany komputerów i telefonów. Przyczynia się to do tzw. Cyfrowego Zmęczenia Oka (ang. Digital Eye Strain (DES).

Warstwa wodna stanowi ponad 98% grubości filmu łzowego. To wytwór gruczołu łzowego oraz dodatkowych gruczołów łzowych Krauzego, znajdujących się w spojówce. Warstwa wodna jest bogata w białko oraz enzymy i pozwala na doprowadzenie tlenu do nabłonka rogówki a także odprowadzenie z niej dwutlenku węgla do powietrza. Ta najgrubsza warstwa filmu łzowego jest odpowiedzialna za usuwanie ciał obcych oraz złuszczonego nabłonka z oka. Dzięki obecności immunoglobulin posiada dodatkowo własności antybakteryjne.[3]

Warstwa śluzowa sprawia, że film łzowy trwale przylega do nabłonka rogówki. Nawilża błonę komórkową oraz wygładza powierzchnię oka Średnio człowiek wydziela ok. 1,2 ml łez na minutę. Uzupełnianie filmu łzowego odbywa się na poziomie warstwy wodnej podczas mrugania.

Powieki – ochrona przed wysuszeniem, wiatrem i zimnem

Mruganie powiek to mechanizm obronny oka. Oprócz opisanego powyżej wpływu na utrzymanie prawidłowej warstwy lipidowej filmu łzowego, mruganie pozwala rozprowadzać łzy na gałce ocznej. Dzięki temu następuje spłukiwanie szkodliwych drobnoustrojów oraz zabrudzeń. Gdy nie śpimy nasze oko wykonuje około 12-17 mrugnięć na minutę. Sen z kolei powoduje dłuższe zamknięcie powiek na skutek tonicznego skurczu mięśnia okrężnego oka.[4] Chroni to nas w czasie odpoczynku przed nadmiernym parowaniem filmu łzowego i wysychaniem rogówek oraz spojówek. Odpowiednia częstotliwość mrugania pozwala też chronić oko przed szkodliwym promieniowaniem UV.

Powieka ludzka to umięśniony fałd skórny, który okrywa, nawilża i chroni oko przed urazami. Od wewnątrz wysłana jest spojówką. Jej brzeg porastają włoski zwane rzęsami. Kształt powieki może różnić się w zależności od rasy człowieka. Rasa biała nie posiada tzw. zmarszczki nakątnej, która u rasy mongoloidalnej powoduje charakterystyczny kształt oka – szpara powiekowa jest wąska a fałdy skóry tworzą także wybrzuszenie nad górną powieką, opierając się praktycznie na rzęsach. Z kolei u rasy arktycznej zmarszczka nakątna jest słabsza, co powoduje esowaty kształt oka. Różnice te są efektem przystosowania się człowieka do warunków środowiskowych pod kątem ochrony oka. Wąska szpara powiekowa chroni rogówkę przed nadmiarem światła, zaś podściółka tłuszczowa fałdy zabezpiecza gałkę oczną przed zimnem.

Rzęsy i brwi – parasol, tama i wiatrołap

Do aparatu ochronnego oka należą także rzęsy i brwi. Włoski porastające brzegi powiek stanowią naturalna zasłonę, chronią oko przed wysuszeniem oraz przed zanieczyszczeniem. Utrudniają także dostanie się do oka potu ściekającego z czoła oraz deszczu i śniegu. Dodatkowo rzęsy chronią przed szkodliwym nadmiarem światła słonecznego i zmniejszają ilość docierającego do oka promieniowania UV.[5]

Przed szkodliwym promieniowaniem UV chronią także brwi, choć ich głównym zadaniem jest zatrzymanie przedostawania się potu, kurzu oraz wody do wrażliwej gałki ocznej. Owłosiony łuk brwiowy chroni nasze oczy przed bezpośrednimi uderzeniami kropli deszczu oraz sprawia, że woda deszczowa nie spływa z czoła wprost do oczu. Dziś, gdy otacza nas cywilizacja, mamy parasole, czapki i okulary oraz mieszkamy w domach, te funkcje ochronne straciły nieco na znaczeniu, ale nadal je docenimy, gdy deszcz lub śnieg dopadnie nas nieprzygotowanych na otwartej przestrzeni.

Gdy zabraknie łez, może nie być nam do śmiechu!

Dużym zagrożeniem dla naszych oczu są czynniki, które pogarszają działanie filmu łzowego oraz zanieczyszczają powierzchnię rogówki.

Czynniki zewnętrzne, takie jak wiatr, smog, kurz i pył mogą wpływać negatywnie na nawilżenie oka, przyspieszając odparowywanie wody z warstwy ochronnej. Silne światło i niskie temperatury także mają w tym zakresie negatywny wpływ.

Kolejne zagrożenie stanowią drobnoustroje, których namnażanie może wpłynąć niekorzystnie na oko, wywołując infekcje i zapalenia. Niekorzystny wpływ na oczy mają też przedostające się do nich alergeny (np. pyłki roślin, kurz, sierść zwierzęca), które mogą wywołać zapalenie spojówek.

Zagrożeniem dla dobrej kondycji wzroku są też czynniki związane ze stylem życia. Zbyt długa praca przy komputerze i ciągłe wpatrywanie się w ekran telefonu prowadzą do zmniejszenia ilości pełnych mrugnięć powiek. Może to powodować wysuszanie się oka oraz problemy z jego akomodacją. Nie sprzyja nam też przebywanie w klimatyzowanych lub przegrzanych pomieszczeniach, o niskiej wilgotności powietrza.

Suchość oczu, związana ze zmniejszeniem ilości łez, łączy się także niestety z wiekiem. Starzeniu się organizmu towarzyszy zanik gruczołów łzowych. U co trzeciej osoby po 40. roku życia dochodzi do zmniejszonego wydzielania łez.[6] Pogarszają się zdolności organizmu do samonaprawy w odpowiedzi na uszkodzenia wewnątrzkomórkowe. Osłabieniu ulegają też funkcje ochronne powierzchni oka. Zmniejszenie ilości łez dotyczy także kobiet w okresie okołomenopauzalnym. To efekt obniżonego poziomu estrogenów, co wpływa na pracę receptorów estrogenowych w gruczole łzowym.[7]

Jak można wspierać nawilżenie i ochronę oczu?

Intensywna praca, zanieczyszczenie środowiska, wpatrywanie się w ekrany oraz wiek wpływają negatywnie na nawilżenie oka. Dużym zagrożeniem, powodującym też spore uciążliwości są alergeny. Niestety, w tym przypadku problemy mogą wynikać zarówno z mieszkania w mieście (smog, pyły, spaliny), jak i na wsi (większe narażenie na pyłki roślin, a zimą na zadymienie, wynikające z wyposażenia domów jednorodzinnych w piece węglowe).

Aby poprawić sytuację możemy zadbać o poprawę nawilżenia oka. Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie kropel do oczu, zawierających hialuronian sodu, co pomaga zbudować warstwę ochronną na rogówce oka. Będzie to przydatne bez względu na przyczynę pogorszenia jakości lub ilości naturalnego filmu łzowego.

Możemy dodatkowo zwiększyć skuteczność obrony przed wpływem alergenów, jeśli skorzystamy z właściwości ektoiny obecnej w niektórych kroplach do oczu. To naturalny składnik, który wytwarzają m.in. bakterie halofilne. Chroni błonę komórkową przed uszkodzeniami powodowanymi przez środki powierzchniowo czynne. Działa jako doskonały środek nawilżający[8] o długoterminowej skuteczności. Ma zdolność ochrony białek i błon biologicznych przed uszkodzeniami spowodowanymi ekstremalnymi warunkami środowiskowymi, takimi jak m.in. wysokie temperatury czy promieniowanie UV.[9] Pomaga łagodzić stany zapalne i podrażnienia oczu. Pod kątem ochrony oka przed działaniem alergenów doskonały efekt daje połączenie hialuronianu sodu i ektoiny, co pozwala uzyskać doskonale nawilżoną i śliską powierzchnię oka.

Możemy wspierać ochronę naszych oczu przed alergenami, wysuszeniem i patogenami na wiele sposobów. Korzystne działanie będzie mieć na pewno zmniejszenie ilości czasu spędzanego przez ekranami komputerów oraz telefonów, dobre nawodnienie organizmu oraz unikanie smogu i zapylonych miejsc. Jeśli trudno nam zmienić styl życia lub nie mamy wpływu na przyczyny osłabienia nawilżenia oczu (np. ze względu na wiek czy schorzenia), pomocne będzie używanie dobrych kropli – np. zawierających hialuronian sodu i ektoinę.

Redakcja

alergeny alergia ektoina krople krople do oczu nawilżenie oczy pielęgnacja podrażnienie oczu pyłki swędzenie oczu zdrowie

Poprzedni artykuł Następny artykuł