Maślan sodu (kwas masłowy) należy do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które są wytwarzane w jelitach podczas fermentacji bakteryjnej składników odżywczych.

Już od lat 80. bada się jego wpływ na zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie jelit. Wyniki jednoznacznie wykazują pozytywny wpływ maślanu sodu w profilaktyce zespołu jelita drażliwego i niektórych innych zaburzeń układu pokarmowego.

Kwas masłowy jest obok kwasu octowego i propionowego, jednym z trzech głównych krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), produkowanych w naszych jelitach. U dorosłych osób, codziennie syntetyzowanych jest około 300 – 400 mmol SCFA, z czego około 45 – 60 mmol przypada na maślan sodu. Stanowi on źródło energii dla kolonocytów (komórek nabłonkowych jelit)[1].

Maślan sodu konieczny dla prawidłowej pracy jelit

Kwasy SCFA pośrednio wpływają na absorpcję cennych składników pokarmowych jak wapń, żelazo czy magnez [2], jak również metabolizm glukozy i białek. Dzieje się tak, ponieważ krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe odgrywają ważną rolę w regulacji pH w jelitach, co rzutuje na procesy trawienne. U zwierząt, którym w ramach terapii podawano maślan sodu, zauważono m.in. wzrost masy ciała, redukcję owrzodzeń żołądka i ogólne usprawnienie pracy jelit – m.in. dzięki większej ilości kosmków jelitowych i zwiększeniu liczby oraz pogłębieniu krypt, czyli wgłobień w błonie śluzowej jelit. Pozytywny wpływ maślanu sodu i szerzej SCFA wykazano również w badaniach in vitro na ludzkich komórkach jelita grubego[3].

Kwas masłowy wpływa na zmniejszenie przepuszczalności bariery jelitowej dla insuliny, co z kolei zwiększa szczelność błony jelitowej i poprawia pasaż składników pokarmowych [4]. Obecność maślanu stymuluje również produkcję śluzu chroniącego nabłonek mechanicznie. Wpływa też pozytywnie na utrzymanie pH w zakresie nieprzyjaznym dla drobnoustrojów potencjalnie chorobotwórczych. Na tym jednak nie koniec – maślan sodu i pozostałe krótkołańcuchowe kwasy stymulują wzrost korzystnej flory bakteryjnej, co utrudnia kolonizację i namnażanie się niepożądanym drobnoustrojom, m.in. E.coli czy Salmonelli [5].

Dzięki obecności krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych szybciej zachodzi również regeneracja jelit. Kwasy te również mogą miejscowo poprawiać ukrwienie poszczególnych obszarów błony śluzowej jelit, co jest ważne w kontekście wchłaniania przez nią składników pokarmowych.. Istnieje również bogata dokumentacja naukowa, wskazująca na wpływ właściwego poziomu kwasów SCFA na objawy związane z IBS (zespół jelita drażliwego) i IBD (chorobą zapalną jelit).

Do czego prowadzą niedobory maślanu sodu i jak im zapobiegać?

Zbyt niski poziom maślanu sodu prowadzi do niekorzystnych zmian w jelicie grubym – nie tylko zmienia się skład flory bakteryjnej, co może sprzyjać nadmiernemu namnażaniu się niepożądanych drobnoustrojów, ale również do zaniku śluzówki jelita grubego. Odpowiednie zaopatrzenie organizmu w maślan sodu wpływa też na łagodzenie objawów niektórych chorób jelit  – np. wrzodziejącego zapalenie jelita grubego[8].

Chociaż maślan sodu, podobnie jak pozostałe SCFA jest syntetyzowany w naszych jelitach, to nie zawsze jego stężenie okazuje się wystarczające do ich prawidłowej pracy. Dzieje się tak np. w okresie antybiotykoterapii i po niej, przy żywieniu pozajelitowym czy w przypadku namnożenia się w jelitach niekorzystnej flory bakteryjnej. Tworzy się wówczas pewnego rodzaju zamknięty krąg: jelita z nieprawidłową mikrobiotą nie produkują wystarczającej ilości maślanu, przez co jego niedobór przyczynia się do głębszej nierównowagi. Również dieta uboga w produkty, których fermentacja prowadzi do produkcji kwasu masłowego, może odbić się na stanie jelit. Dlatego, jeśli chcesz zadbać o stan jelit, to wprowadź do jadłospisu produkty bogate w skrobię oporną[9] (np. fasolę, otręby, ziemniaki), sorbitol (suszone śliwki, grzyby), laktozę, inulinę i oligofruktozę (topinambur, czosnek, szparagi). To właśnie ich niestrawione resztki będą fermentować w jelitach, co doprowadzi m.in. do wytwarzania kwasu masłowego. Można również rozważyć suplementację maślanu sodu, co przynosi dobre rezultaty.

Warto zadbać o właściwy poziom maślanu sodu

W razie problemów z prawidłowym funkcjonowaniem jelit najlepiej zwrócić się o poradę do lekarza. To lekarz stwierdzi, czy problemy związane są z IBS czy IBD, jak i nieprawidłowym składem flory bakteryjnej czy stanami zapalnymi. Zalecić wówczas może stosowanie maślanu sodu w postaci żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Wcześnie warto spróbować sobie pomóc poprzez modyfikację diety włączając do niej składniki niezbędne do syntezy kwasu masłowego w jelitach.

Redakcja

[1] https://jms.ump.edu.pl/uploads/2011/4/299_4_80_2011.pdf

[2] https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/acs.jafc.7b02860

[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1738218/

[4] http://www.amsik.pl/2009/23-prace/prace/232-32003d

[5] https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/ajpgi.00186.2015

[6] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11024006/

[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1728045/

[8] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/001650859291094K

[9] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4027827/